Door het digitale fotografiegeweld vergeten we dat er ook nog de analoge fotografie bestaat. De meeste mensen denken dan aan film of rolfilm, maar de eerste stappen van de analoge fotografie werden gezet door middel van glasplaten of gelakte metalen platen.foto’s
E√©n van deze vroege processen is het wet plate collodion procédé, dat momenteel een renaissance beleeft. Een vorm van fotografie welke met geen enkele andere vorm te vergelijken is. De foto’s tonen een ongelooflijk mooi detail en een warme toonschaal.
Het gaat hier om moeilijk verkrijgbare materialen of apparatuur, en informatie is maar spaarzaam beschikbaar. Je werkt met diverse chemicaliën en dan is wel belangrijk om van te voren te weten wat je wel en niet moet doen.
Geschiedenis
Frederic Scott Archer
Het was de Engelse beeldhouwer en fotograaf, Fredrick Scott Archer die collodium fotografie in 1851 heeft uitgevonden. Hij experimenteerde met collodium, in de hoop een drager te kunnen ontwikkelen welke het mogelijk maakte een lichtgevoelige laag vast te kunnen houden op een gewone glasplaat.
Collodium is een dikke en stroperige vloeistof die wordt gemaakt door het oplossen van genitreerde katoen (ook wel bekend als schietkatoen) in een mengsel van alcohol en ether. Het werd in die tijd veel gebruikt in de medische wereld als een soort vloeibaar verband welke de eigenschap had relatief sterk en goed hechtend te zijn.
Archer, gebruikte collodium om een betere hechting te verkrijgen van lichtgevoelige zouten aan zijn glazen platen. Zodra de zouten, zoals kalium jodide, in het mengsel van collodium waren opgelost, werd de kleverige vloeistof gegoten op het glas.¬† Daarna werd de glazen plaat gedompeld in een bad gevuld met zilvernitraat. Zo werd een lichtgevoelige drager van zilverjodide gevormd op het oppervlak van de plaat. Eenmaal lichtgevoelig werd de plaat blootgesteld aan licht in de camera voordat het collodium begon te drogen. Als de plaat droog werd voor ontwikkeling, was deze niet meer lichtgevoelig en derhalve onbruikbaar. Om deze reden alleen al, werd het proces dat door Archer was uitgevonden bekend als “natte plaat” fotografie.
Het uiteindelijke resultaat was verbluffend. De foto’s hadden een verschrikkelijk mooi detail en toonschaal. Met dit proces zette hij de fotografie wereld op zijn kop. Ineens was men in staat om redelijk “snel” foto’s te kunnen maken welke ook voor een breder publiek toegankelijk werden. Foto’s die op deze manier, ruim 150 jaar geleden zijn gemaakt, verkeren nog steeds in perfecte staat.
Wat moet dat destijds, in 1851 voor de uitvinder Scott Archer een fantastisch euforisch gevoel gegeven hebben. Helaas heeft zijn uitvinding hem maar weinig opgeleverd en is deze man straatarm overleden.
Procédé
Proces in hoofdlijnen
Het collodium mengsel word op een glasplaatje gegoten en net voordat het ingedroogd is word de plaat in een zilvernitraatoplossing gelegd.
Na ongeveer drie minuten is de plaat lichtgevoelig geworden. Er moet nu snel gehandeld worden, want de plaat blijft alleen maar lichtgevoelig als deze nat is. 
Vandaar dat dit procédé bekent staat onder de naam “Natte plaat fotografie”.
Doordat de ISO waarde van een plaat ergens ligt tussen de 1 a 2, is de belichtingstijden nog relatief lang. Voor een portret, in goed daglicht, heb je al snel twee a drie seconden nodig. Nadat de plaat belicht is word deze in een ontwikkelvloeistof ontwikkeld en daarna gefixeerd en gewassen.
Bij het ontwikkelen zie je een negatief beeld tevoorschijn komen wat tijdens het fixeren “magisch” weer omslaat in een positief beeld. Na het drogen van de glasplaat wordt deze voorzien van een beschermingslaag. Dat wordt gedaan met een Sandarac oplossing, een soort vernis.
Waarom collodium
Op het moment dat ik een paar jaar geleden in aanraking kwam met de fotografie van Sally Man ben ik gegrepen door deze techniek. De foto’s hadden iets ongrijpbaar, iets mystieks, iets driedimensionaals. Door het gebruik van antieke camera’s en 19e-eeuwse fotografische processen krijgt haar werk een bijna tastbare authenticiteit.
Ik ben me daarna gaan verdiepen in deze oude fotografische methoden en kwam de korte documentaire tegen van Sliver & Light. Het gaat over een Amerikaan Ian Ruhter die een busje heeft omgebouwd tot een enorme camera. Met deze camera trekt hij heel Amerika rond en legt mensen en landschappen vast op aluminium platen van 1,5 x 1 meter. Hij stopt heel zijn ziel, zaligheid en geld in de collodiumfoto’s die hij maakt. Iedere keer als hij een foto maakt, kost dat hem alleen al 500 dollar aan materiaal en chemicaliën.
Voordelen
Het grote voordeel van collodium is dat je hele grote platen kunt gebruiken waardoor je een ongelofelijke kleine scherpte diepte kan bereiken met een hele specifieke beeldhoek. Het resulteert in een beeld met heel veel details, met een en diep contrast en een warme toon waardoor het een unieke uitstraling krijgt.
Nadelen
Naast deze voordelen heeft het proces ook vele nadelen. Het proces is zeer omslachtig en er kunnen heel veel dingen fout gaan. Het vergt veel inspanning om het onder de knie te krijgen. Omdat het collodium proces alleen gevoelig is voor blauw licht worden de warme kleuren donkerder en de koude kleuren licht. Daarom krijgen blauwe ogen een witte heldere glans en de huid krijgt een donkere tint. Bij het collodium proces is het niet mogelijk de foto meerdere keren af te drukken. Er is maar een origineel en daarom niet te reproduceren. Je kan de afbeelding inscannen en afdrukken op papier maar dit heeft niet dezelfde uitstraling als op glas of aluminium. Een ander groot nadeel is de lage gevoeligheid van de emulsie. Deze wordt geschat op ISO 1 a 2 en resulteert in een belichtingstijd vanaf 6 seconden bij daglicht.
Come back
Over de hele wereld een beleefd deze procédé een renaissance. Er zijn nu enkele honderden fotograferen die zich hier mee bezig houden zoals bijvoorbeeld Sally Mann, Robb Kendrick en Alexey Alexeev.
Door de beperkingen van natte plaat fotografie stijgt de waarde van een foto enorm. Een schilder kan zijn schilderij ook maar een keer maken. Hij kan hetzelfde nogmaals schilderen maar het is nooit 100% precies hetzelfde. Als je dus een glasplaat van een fotogaaf koopt weet je zeker dat er maar een van is over de hele wereld, waardoor de waarde stijgt. Zodra een kunstwerk makkelijk gereproduceerd kan worden daalt de waarde. De foto is wat het is, je kunt het niet Photoshoppen. Alle imperfecties zoals krasjes, vlekjes en oneffenheden in de emulsie blijven zichtbaar en geven het een menselijker gevoel. De wereld is niet perfect, waarom onze foto’s dan wel?
Vergelijkbare modernere procede
Met een technische camera kunnen we de beeldhoek en de geringe scherpte diepte van een ouderwetse camera benaderen. We zouden zelfs een ouderwetse Petzval lens erop kunnen zetten voor een authentieke Petzval effect.
- Mijn experiment met Photoshop. Gemaakt met een kleinbeeld digitale camera.
Als we deze negatieven daarna inscannen en met Photoshop gaan bewerken komen we een heel eind een collodium look alike foto te creëren. Maar net zo goed dat je een schilderij kan maken in de computer is het niet hetzelfde. Deze surrogaat zal leuk staan als afbeelding op een website of in een maandblad, maar het mist de gloed, de details, en het driedimensionale gevoel die zo herkenbaar zijn bij deze procédé.
Conclusie
Desondanks het collodium procédé minder gevaarlijk en haalbaarder is dan dat ik gedacht had, schuif ik het plan toch nog even in de kast. Het is nu te druk om mij met een geheel nieuwe techniek te gaan bezighouden. Daarnaast heb ik niet de ruimte om veilig met ether en andere chemicaliën te kunnen werken. Maar ik zal nu zeker om mij heen gaan kijken of ik een technische camera te pakken kan krijgen. Een technische camera is heel gemakkelijk op te bouwen voor natte plaat fotografie. Als ik me vervolgens hiermee een beetje uit de voeten kan maken, ga ik een workshop volgen bij Alex Timmermans. Alex is een van de bekendste Nederlandse fotograven in collodium fotografie die regelmatig workshops geeft.
Bronvermelding
Alternative Photography – Wet-Plate Collodion Process Ambrotypes
http://www.alternativephotography.com/wp/processes/wetplate/wet-plate-collodion-process-ambrotypes
The wizard of Photograpy – Wet-Plate Photography
http://www.pbs.org/wgbh/amex/eastman/sfeature/wetplate_step1.html
Eenvoudige handleiding tot de photographie op collodium -D van Monckhoven
http://books.google.nl/books?id=Z5UUAAAAQAAJ&printsec=frontcover&hl=nl#v=onepage&q&f=false
Alex Timmermans
http://collodion-art.blogspot.nl/